Hoe werkt het: de onbalansmarkt in Nederland

Wanneer je actief bent op de energiemarkt, kom je regelmatig de term onbalans tegen. Maar wat betekent het precies, hoe wordt dit opgelost en hoe gaat Eddy Grid hiermee om? We leggen het uit in dit artikel.

Wat is onbalans?

Energie kan niet opgeslagen worden op het stroomnet. Daarom moeten vraag en aanbod altijd precies in balans zijn.  In Nederland is daarom de onbalans markt een belangrijk onderdeel van het energienet. Het komt neer op het regelen van het verschil tussen de hoeveelheid elektriciteit die daadwerkelijk wordt gevraagd door consumenten en bedrijven, en de hoeveelheid elektriciteit die wordt aangeboden door energieproducenten op een bepaald moment. 

Als deze balans niet klopt, kan dat ernstige gevolgen hebben. Te veel elektriciteit kan bijvoorbeeld het net overbelasten en schade veroorzaken aan apparatuur, terwijl te weinig elektriciteit kan leiden tot stroomuitval. Dit is waar de onbalansmarkt in beeld komt. Wanneer er onverwachte afwijkingen zijn in vraag of aanbod, worden er op de onbalansmarkt extra maatregelen genomen om het verschil te corrigeren.

Hoe ontstaat onbalans?

Er zijn verschillende oorzaken van onbalans. Denk aan het fluctueren van duurzame energiebronnen zoals wind- en zonne-energie, die afhankelijk zijn van weersomstandigheden. De energieproductie van deze bronnen is vaak moeilijk te voorspellen, waardoor er onverwacht te veel of te weinig stroom op het net kan komen. Het kan ook zijn dat er een onverwachtse storing is, op het net of bij een bedrijf, waardoor voorspelling van verwachte productie en consumptie afwijkt van de daadwerkelijke situatie.

Hoe werkt de onbalansmarkt?

TenneT, de landelijke netbeheerder, zorgt ervoor dat het elektriciteitsnet altijd in balans blijft door continu gebruik te maken van zogenoemd regel- en reservevermogen. Als er een onbalans ontstaat doordat productie en verbruik niet meer gelijk zijn, grijpt TenneT in door partijen te betalen om extra vermogen te leveren (opregelen) of juist minder vermogen te leveren of meer af te nemen (afregelen).

De prijzen die TenneT hiervoor betaalt of rekent, heten onbalansprijzen. Deze prijzen worden per kwartier vastgesteld en hangen af van de richting van de onbalans (te veel of te weinig vermogen) en van het vermogen dat nodig was om de balans te herstellen. Hiervoor gebruikt TenneT een biedladder, waarbij biedingen van marktpartijen voor op- en afregelen worden gerangschikt op prijs. De prijs die uiteindelijk betaald wordt, wordt bepaald door het duurste bod dat geaccepteerd is voor het herstellen van de balans.

Daarnaast voegt TenneT aan de onbalansprijs een prikkelcomponent toe. Dit is een extra financiële stimulans (of boete) die marktpartijen aanspoort om hun productie- en verbruiksvoorspellingen (programma’s) zo nauwkeurig mogelijk na te komen, zodat er zo min mogelijk onbalans ontstaat.

De onbalanssituatie per kwartier wordt door TenneT aangeduid met zogenaamde regeltoestanden:

• Regeltoestand 1: TenneT moet extra vermogen inzetten (opregelen) omdat er te weinig elektriciteit wordt geproduceerd of te veel wordt verbruikt. Marktpartijen die extra leveren ontvangen geld.
• Regeltoestand -1: TenneT moet vermogen uit het net halen (afregelen) omdat er te veel elektriciteit wordt geproduceerd of te weinig wordt verbruikt. Marktpartijen ontvangen geld om hun productie te verminderen of extra af te nemen.
• Regeltoestand 0: Vraag en aanbod zijn exact in balans. Er is geen actie nodig.
• Regeltoestand 2: Binnen één kwartier vindt er zowel opregelen als afregelen plaats, vaak doordat het aanbod sterk wisselt (bijvoorbeeld bij veel zonne- en windenergie).

Partijen die bijdragen aan de onbalans betalen hiervoor een vergoeding aan TenneT, terwijl partijen die juist helpen om de balans te herstellen een vergoeding ontvangen. Zo worden marktpartijen actief gestimuleerd om zo min mogelijk onbalans te veroorzaken en juist bij te dragen aan een stabiel elektriciteitsnet.

Hoe gaat Eddy Grid om met onbalans?

Eddy Grid speelt slim in op de onbalansmarkt, niet alleen voor batterijen, maar ook voor zonne- en windparken. We kopen en verkopen energie op de Day Ahead- en Intraday-markten, waarbij we vooraf inschatten hoeveel energie een batterij, zonnepark of windpark zal produceren of verbruiken. Deze inschattingen noemen we nominaties.

Wanneer we afwijken van deze nominaties—bijvoorbeeld omdat het financieel aantrekkelijker is om op een andere markt te handelen—ontstaat er onbalans. Ons algoritme berekent continu of het voordeliger is om je nominaties na te komen of bewust hiervan af te wijken om te profiteren van de onbalansprijzen.

Het algoritme van Eddy Grid zoekt hierbij altijd naar de optimale balans tussen:

• de vooraf geplande handel (Day Ahead en Intraday),
• de verwachte onbalansprijzen,
• en eventuele extra inkomsten uit de balanceringsmarkten.

Eddy Grid is inmiddels zowel BRP (Balancing Responsible Party) als CSP (Congestion Service Provider). We werken momenteel ook aan het worden van BSP (Balancing Service Provider), zodat we in de toekomst actief kunnen handelen op álle balanceringsmarkten. Dit stelt ons in staat nog beter te profiteren van fluctuaties op het net en extra inkomsten voor onze klanten te genereren.